Τουρκία: Προστασία σημαντικών παραλιών ωοτοκίας

Πάταρα: Φύση & Πολιτιστική Κληρονομιά

Τα ιστορικά Πάταρα που βρίσκονται στη Λυκία της Καππαδοκίας, στη σημερινή Αττάλεια, αποτελούν περιοχή παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς μείζονος σημασίας, με σπουδαία μνημεία από την πρώτη κατοίκησή τους από τους Κρήτες, την περίοδο των Πτολεμαίων, τη Ρωμαϊκή περίοδο, αλλά και μέχρι την Ύστερη Βυζαντινή Περίοδο. Από τα Πάταρα κατάγεται και ο Άγιος Νικόλαος, του οποίου η γενναιόδωρη φύση αποτέλεσε την βάση για τον σύγχρονο «Άγιο Βασίλη» των παιδιών του ευρωπαϊκού βορρά (Santa Clause). Ευελπιστούμε ότι η περιοχή θα ανακηρυχθεί σε μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.

Συγχρόνως όμως η περιοχή έχει ιδιαίτερη οικολογική αξία και πλούσια βιοποικιλότητα. Από το 1990 ολόκληρη η περιοχή ανακηρύχθηκε Ειδικά Προστατευόμενη Περιοχή υπό τη Σύμβαση της Βαρκελώνης. Τα Πάταρα έχουν μοναδική οικολογική αξία στην τουρκική ακτογραμμή της Μεσογείου, καθώς φιλοξενούν μεγάλη ποικιλία βιότοπων, αμμοθινών, και μικρών υγροτόπων. Στον υγρότοπο απαντώνται πολλά πουλιά, αμφίβια και ερπετά, όπως η σπάνια στη Μεσόγειο Τrionyx triunguis (νεροχελώνα του Νείλου). Η αμμώδης παραλία της περιοχής, μήκους 12 χιλιομέτρων, αποτελεί σημαντική παραλία ωοτοκίας για την χελώνα καρέττα, γεγονός που καταγράφηκε πρώτη φορά κατά την διάρκεια μιας έρευνας που διενεργήθηκε το 1998. Το 2000, ταυτοποιήθηκαν επίσης και δύο φωλιές πράσινων χελωνών.

«Σώστε τα Πάταρα»

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80, πριν οι τουρίστες ανακαλύψουν τα Πάταρα, υπήρχε μόνο ένα μικρό χωριό (Gelemiş) στα περίχωρα του αρχαιολογικού χώρου, με 200 κατοίκους που ασχολούνταν κυρίως με την γεωργία μικρής κλίμακας. Το 1988, με τη βοήθεια φοιτήτριας του Πανεπιστημίου Stirling (Σκωτία), οι κάτοικοι επικοινώνησαν μαζί μας στέλνοντας έκκληση να υποστηρίξουμε τον αγώνα τους ενάντια στα σχέδια των αρχών για δημιουργία αεροδρομίου και ανέγερση πολυάριθμων τουριστικών καταλυμάτων και επιχειρήσεων εντός της αρχαιολογικής περιοχής και στην παραλία ωοτοκίας.

Σε συνεργασία με διεθνείς προσωπικότητες και οργανισμούς φέραμε στο προσκήνιο την υπόθεση μέσω του διεθνούς τύπου και αγωνιστήκαμε για την ακύρωση των σχεδίων, την απομάκρυνση των παράνομων καταλυμάτων που είχαν ήδη κατασκευαστεί (καταστρέφοντας έναν αρχαίο τάφο και ενώ προηγουμένως είχε σημειωθεί εμπρησμός) και την εισαγωγή μέτρων προστασίας για τη διαχείριση του ολοένα και αυξανόμενου αριθμού επισκεπτών. Στο πλαίσιο της εκστρατείας, το 1989 φέραμε την υπόθεση στη Σύμβαση της Βέρνης στο Συμβούλιο της Ευρώπης, με αποτέλεσμα να συζητηθεί επανειλημμένα στην ετήσια συνάντηση της Σύμβασης. Για τα επόμενα 13 χρόνια κάναμε επιτόποιες μελέτες αξιολόγησης και υποβάλαμε έκθεσεις στη Σύμβαση με λεπτομερείς συστάσεις για την προστασία και τη διαχείριση της περιοχής, με συνέπεια να γίνουν επίσημες συστάσεις στις αρχές και έλεγχος της εφαρμογής τους από τη Σύμβαση την περίοδο 1996-2001. Ως αποτέλεσμα, ο βιότοπος παραμένει σχετικά παρθένος, ενώ γίνεται συστηματική προστασία των φωλιών. Ωστόσο το MEDASSET συνεχίζει να παρατηρεί και να αναφέρει μέσα από ετήσιες μελέτες την κατάσταση διατήρησης της περιοχής, εντοπίζοντας κάποια προβλήματα ανεπαρκούς προστασίας.

Το 2011, πληροφορηθήκαμε για σχέδιο κατασκευής 400-750 θερινών κατοικιών περίπου 1.5χλμ βόρεια της περιοχής ωοτοκίας, μέσα στα όρια της προστατευόμενης περιοχής και εντός του αρχαιολογικού χώρου. Το 2012, σε συνεργασία με Τούρκους αρχαιολόγους και αρχιτέκτονες, υποβάλλαμε καταγγελία στην Σύμβαση της Βέρνης και πληροφορήσαμε την Ουνέσκο. Ενδεικτικό για τη βαρύτητα της υπόθεσης είναι η εκτενής αναφορά που έχει γίνει στην κινητοποίηση μας στον τούρκικο και στον ελληνικό τύπο (Hurriyet, Cumhuriyet Akdeniz, Real News, Ναυτεμπορική, κ.α.). Οι επιπτώσεις κατά την κατασκευή θερινών κατοικιών σε μια περιοχή αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, η αναπόφευκτη δραματική αύξηση των χρηστών της περιοχής όταν αυτές κατοικηθούν και η αυξημένη όχληση που θα ακολουθήσει, θα έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο βιότοπο της Kαρέττα και χρήζουν άμεσης προσοχής και αντιμετώπισης. Στέλνουμε λοιπόν για μια ακόμα φορά στη διεθνή κοινότητα το μήνυμα: «Σώστε τα Πάταρα»! Η κατασκευή έχει ξεκινήσει, αν και οι αρχές έχουν δηλώσει ότι έχει μειωθεί η κλίμακα του έργου. Ωστόσο δεν έχουν ληφθεί μέτρα για την βελτίωση της διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής ενόψει των αυξημένων επισκεπτών, μάλιστα, το 2014 καταγράψαμε την εγκατάσταση νέων επιχειρήσεων πάνω στις αμμοθίνες.

Το 2015 η Σύμβαση της Βέρνης, έπειτα από τις επανειλημμένες μας αναφορές και παρουσιάσεις των προβλημάτων στις ετήσιες συναντήσεις της Σύμβασης, αποφάσισε να κάνει επιτόπια επισκόπηση της κατάστασης, με αποτέλεσμα να εκδώσει επίσημη Σύσταση (Νο.182/2015) προς τις τουρκικές αρχές, ζητώντας την εφαρμογή 11 μέτρων διαχείρισης και προστασίας. Η εκστρατεία μας συνεχίζεται, στοχεύοντας στη διατήρηση αυτού του σημαντικού βιότοπου των θαλάσσιων χελωνών και την εφαρμογή των μέτρων προστασίας.

Στην Τουρκία, υπάρχουν 21 παραλίες ωοτοκίας θαλάσσιων χελωνών οι οποίες προστατεύονται τόσο σε εθνικό (Εγκύκλιος 2009/10) όσο και σε ενωσιακό επίπεδο. Μία από τις προστατευόμενες παραλίες είναι αυτή του Αναμούρ, η οποία βρίσκεται κατά μήκος της τουρκικής ακτογραμμής της νότιας Μεσογείου και φιλοξενεί πάνω από 1.000 φωλιές Caretta caretta και λίγες Chelonia mydas κατά μήκος της παραλίας μήκους 12 χιλιομέτρων κάθε χρόνο. Αποτελεί την 2^η σημαντικότερη παραλία ωοτοκίας Caretta caretta στην Τουρκία και η 4η πιο σημαντική στη Μεσόγειο.

Πίσω από την παραλία ωοτοκίας του Αναμούρ, υπάρχει ένα δικτύο από κολπίσκους και ποτάμια, το οποίο παρέχει σημαντικό βιότοπο για τη χελώνα του Νείλου, κατανομή που αποτελέι την βορειότερη για το συγκεκριμένο είδος (Trionyx triunguis) . Περιλαμβάνεται επίσης στο Παράρτημα II της Σύμβασης της Βέρνης, ενώ το MEDASSET είχε προηγουμένως ερευνήσει και είχε υποβάλει εκθέσεις στη Μόνιμη Επιτροπή της Σύμβασης της Βέρνης το 1998 και το 1999, στις οποίες η παραλία του Αναμούρ χαρακτηρίστηκε πως λόγω της φιλοξενίας που παρέχει σε αυτά τα σημαντικά είδη θα πρέπει να προστατεύεται αυστηρά.

Η καταγγελία κατατέθηκε για πρώτη φορά στη Σύμβαση της Βέρνης το 2019 από την τοπική ΜΚΟ MERÇED, με την υποστήριξη του MEDASSET για την παράνομη κατασκευή μεγάλου έργου ‘’Pic Nic’’ στο Karaağaç από τον τοπικό δήμο. Οι οικοδομικές εργασίες επέφεραν τρομερή καταστροφή στο φυσικό οικοσύστημα των αμμοθινών και στο δίκτυο των ποταμίσκων.  Οι αμμοθίνες καταστράφηκαν ολοσχερώς με την απόρριψη χώματος, τη φύτευση ξενικών ειδών και την απομάκρυνση της βλάστησης της όχθης του ποταμού που αντικαταστάθηκε από πέτρινο τοίχο. Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην 39η Μόνιμη Επιτροπή της Σύμβασης της Βέρνης (2019), όπου αποφασίστηκε να τεθεί αυτό το θέμα στην ημερήσια διάταξη για την επόμενη συνεδρίαση του προεδρείου λόγω του επείγοντος του προβλήματος (Απρίλιος 2020) όπου και αποφασίστηκε ότι η υπόθεση θα εξετάζεται τακτικά.

Τον Σεπτέμβριο του 2021, ξεκίνησε καινούριο αναπτυξιακό έργο στην παραλία του Αναμούρ, με την κατασκευή διαδρόμων, ποδηλατοδρόμων, πέργκολων, WC’s, καφέ-μπαρ, παιδικής χαράς και ντους, τα οποία όταν ολοκληρωθούν θα εκτείνονται σε 1.750 μέτρα. Επιπλέον κατασκευαστικές εργασίες πραγματοποιούνται επίσης κατά μήκος του Dragon Rivulet, με την καταστροφή του οικοτόπου της όχθης του ποταμού, που αντικαταστάθηκε από έναν πέτρινο τοίχο. Η συνεχής παραβίαση της εθνικής και διεθνούς νομοθεσίας προστασίας από τον Δήμο του Αναμούρ, η προσφυγή του κατά της έκδοσης προστίμων από την εθνική αρχή για την παράνομη περιοχή του πικνίκ Karaağaç και τα εν εξελίξει μεγαλύτερα παράκτια έργα κατασκευής, οδήγησε την Μόνιμη Επιτροπή της Σύμβασης της Βέρνης να ‘ανοίξει’ φάκελο για την υπόθεση το οποίο αποφασίστηκε κατά την 42η Μόνιμη Επιτροπή (Δεκέμβριος 2022), και τόνισε στις τουρκικές αρχές ότι θα πρέπει να σταματήσουν τις κατασκευαστικές εργασίες άμεσα.

Η MERÇED και το MEDASSET συνεχίζουν να παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις σχετικά με αυτό το καταστροφικό έργο και να συγγράφουν αναφορές σχετικά με τις εκ νέου παραβάσεις. Οι σημαντικότερες εκ των οποίων είναι η έλλειψη διαχειριστικών μέτρων στην περιοχή, ιδίως για παράνομες επεκτάσεις επιχειρήσεων, οι αμμοληψίες, πρόσβαση οχημάτων, φωτορύπανση και απουσία καθιερωμένης ομάδας παρακολούθησης.

Καταστροφή των αμμοθινών στο Karaağaç, στην προστατευόμενη παραλία ωοτοκίας, με την απόθεση χώματος και τη φύτευση ξενικών ειδών. © MERÇED 2019

Απώλεια βιότοπου για το Κρισίμως Κινδυνεύον είδος χελώνας του Νείλου (Trionyx triunguis).© MERÇED

Φωτορύπανση από την πρώτη φάση του έργου παράκτιας ανάπτυξης. © MERÇED 2022

‘Έλλειψη μέτρων προστασίας. Η παράνομη πρόσβαση οχημάτων απειλεί την ωοτοκία στην παραλία. © MERÇED 2022

Η παραλία του Καζανλί βρίσκεται στην νοτιοανατολική ακτή της Τουρκίας, 10 χλμ από την πόλη Μερσίν, στα δυτικά του δέλτα Çukurova. Η ακτή μήκους 4,5 χλμ του Καζανλί είναι μια από τις σημαντικότερες παραλίες ωοτοκίας των πράσινων χελωνών στη Μεσόγειο, ενώ σημειώνεται και μικρός αριθμός φωλιών καρέττα καρέττα.

Εδώ και πολλά χρόνια η παραλία έχει υποστεί σταδιακή υποβάθμιση. Η διάβρωση της παραλίας από ανθρώπινες δραστηριότητες (κατασκευή παραλιακών δρόμων, προβλητών, φράγματα ποταμών, καταστροφή αμμόλοφων για αμμοληψία ή γεωργία) έχει οδηγήσει στη μείωση του χώρου που είναι κατάλληλος για ωοτοκία. Η δεύτερη σημαντική απειλή για τον βιότοπο είναι η ρύπανση, όπως η φωτορρύπανση και τα απορρίμματα. Παλιότερα υπήρχε ανεξέλεγκτη εκροή λυμάτων αποχετεύσεων στη θάλασσα και το 2000 – 2001 είχε σημειωθεί διαρροής τοξικών απόβλητων στη θάλασσα από ένα παραθαλάσσιο εργοστάσιο παραγωγής χρωμίου που είχε σαν αποτέλεσμα οι χελώνες να αναδύονται σαν λευκά φαντάσματα από τη θάλασσα για να ωοτοκήσουν. Η παράκτια αλιεία αποτελεί επίσης απειλή για τις θαλάσσιες χελώνες.

Το MEDASSET, μέσω μελετών, εκστρατειών ενημέρωσης και άσκηση πίεσης σε διεθνές επίπεδο, συνεισέφερε στην προστασία του βιοτόπου των πράσινων χελωνών στο Καζανλί. Την περίοδο 1999-2007, υλοποιήθηκαν ετήσιες επισκέψεις στην παραλία και υποβλήθηκαν αναφορές στην Σύμβαση της Βέρνης του Συμβούλιου της Ευρώπης και στη Σύμβαση της Βαρκελώνης. Το 2001 φέραμε την υπόθεση της διαρροής των τοξικών απόβλητων του εργοστασίου παραγωγής χρωμίου στο Καζανλί στο διεθνές προσκήνιο. Η εκστρατεία μας είχε σαν συνέπεια την ενεργοποίηση των αρχών για την παρακολούθηση του εργοστασίου, την πρόσληψη από το εργοστάσιο ειδικού επιστημονικού συμβούλου για τις θαλάσσιες χελώνες και την κινητοποίηση του Συμβουλίου της Ευρώπης, που αποφάσισε να στείλει εκπροσώπο της Σύμβασης της Βέρνης το 2002 για επιτόπια εκτίμηση της κατάστασης, με αποτέλεσμα να γίνουν επίσημες συστάσεις προς τις αρχές για την εφαρμογή 14 μέτρων προστασίας για την περιοχή. Οι αρχές έκτοτε έκαναν βήματα για την βελτίωση της γενικότερης κατάστασης: η μελέτη και προστασία των φωλιών είναι πια συστηματικός, κάποια κτήρια μετακινήθηκαν από την ακτή και ο δήμος μαζί με το εργοστάσιο κάνουν προσπάθειες έλεγχου και μείωσης της ρύπανσης.

Παρά το γεγονός ότι έχουν εφαρμοστεί αρκετά από τα 14 μέτρα της Σύστασης του 2002 της Σύμβασης της Βέρνης, ακόμα παραμένουν άλυτα κάποια προβλήματα προστασίας. Το MEDASSET συνεχίζει να ασκεί πίεση ώστε να κινητοποιηθούν οι αρχές για την αντιμετώπιση της σοβαρής διάβρωσης της παραλίας ωοτοκίας καθώς και για την απομάκρυνση του «βουνού» 1,5 εκατομμύριων τόνων τοξικών αποβλήτων του εργοστασίου χρωμίου, που βρίσκεται αυτή τη στιγμή δίπλα στη θάλασσα και την παραλία ωοτοκίας, αποτελώντας απειλή για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Στόχος είναι τα επικίνδυνα τοξικά απόβλητα να μετατραπούν από εξασθενές χρώμιο, σε αδιάλυτο μη-τοξικό τρισθενές χρώμιο και το τελικό προϊόν της διεργασίας να μεταφερθεί σε ειδική χωματερή.

Η προστασία της περιοχής Νταλυάν και των θαλάσσιων χελωνών που κάνουν τις φωλιές τους στην παραλία του Νταλυάν υπήρξε από τις πρώτες εκστρατείες του MEDASSET (1988-2002). Το MEDASSET δημοσίευσε εκθέσεις με προτάσεις για μέτρα προστασίας και ενίσχυσε την διεθνή ευαισθητοποίηση για την ανάγκη προστασίας του Νταλυάν. Συνεχίζουμε να υποστηρίζουμε πρωτοβουλίες για την προστασία του Νταλυάν μέσω της συνεργασίας μας με το Kaptan June Sea Turtle Conservation Foundation και την ιδρύτριά του June Haimoff, υπερασπίστρια των θαλάσσιων χελωνών για πάνω από 30 χρόνια, καθώς και με το DEKAMER , το κέντρο διάσωσης θαλάσσιων χελωνών του Νταλυάν, το οποίο ιδρύθηκε το 2009 από τον Δρ. Yakup Kaska του πανεπιστημίου του Παμουκκάλε.

Το Νταλυάν βρίσκεται στη νοτιοδυτική ακτή της Τουρκίας. Οι καρέττα ωοτοκούν στην 4.7 χιλιομέτρων αμμώδη ακτή (παραλίες Iztuzu, Dalyanagzi, Ekincik ) η οποία αποτελεί σύνορο μεταξύ της θάλασσας και τους υγροτόπους και τα ποτάμια του Νταλυάν που συνδέονται με τη λίμνη Köyceğiz. Από το 1986 υπήρξε ραγδαία ανάπτυξη στο Νταλυάν. Από μικρή κωμόπολη στα μέσα του 1980, με την αλιεία και την γεωργία ως τη βάση της τοπικής οικονομίας, πλέον το Νταλυάν είναι ένα σημαντικό τουριστικό κέντρο. Η κατασκευή ενός τεράστιου ξενοδοχείου την περίοδο 1987 – 1988 και ενός δρόμου το 1998 στην περιοχή ευτυχώς ματαιώθηκαν μετά από εκστρατεία για την προστασίας της περιοχής. Η έντονη τουριστική δραστηριότητα στην παραλία μέχρι το 1996 απειλούσε το φυσικό περιβάλλον και τις θαλ. χελώνες, καθώς είχαν θεσπιστεί ελάχιστα μέτρα διαχείρισης, παρόλο που το Νταλυάν είχε ανακηρυχτεί Ειδικά Προστατευόμενη Περιοχή το 1989. Η διαχείριση της περιοχής έχει βελτιωθεί σημαντικά πλεόν, η μελέτη των θαλάσσιων χελωνών είναι συστηματική και δημιουργήθηκε κέντρο περίθαλψης, με αποτέλεσμα το Νταλυάν να έχει γίνει πια ένα επιτυχημένο παράδειγμα αρμονικής συνύπαρξης τουρισμού και χελώνων. Κάποια προβλήματα βέβαια συνεχίζουν να υπάρχουν, ιδίως όσον αφορά την κυκλοφορία σκαφών και τις τουριστικές περιηγήσεις παρακολούθησης χελωνών που οδηγούν σε οχλήσεις ή τραυματισμό των χελωνών.